22
Aug
08

Mafua’aga O Le Ava Fa’atupu I Le Fa’asamoa.

O Lau Aganu’u O Lou Tofi Mai Le Atua:

O LE FA’AVAE, PO O LE AFUAGA MA LE MAFUA’AGA O LE AVA FA’ATUPU I LE AGANU’U MA LE AGAIFANUA A SAMOA, E PEI ONA MAVAEINA E FONOTI LE TUPU IA TOLE’AFOA

O le Ava Fa’atupu I le Fa’asamoa, ma fa’apea fo’i I se Fa’apotopotoga A Samoa Atoa.

“MOTO O LE AVA, PO’O LE MOTO O LE A’LU“.

Igoaipu ole suafa Fonoti le Tupu: “Ua Moko lo oukou Agakogu, ua papa’u le laulau a Kumua, ae fa’asavali oga alu ae kauke Fonoti le kupu”.
Igoaipu ole Matupalapala suafa Fonoti: “Faleupolu usu mai”.

O le Moto iai le Ava Fa’atupu, po’o le Agatonu iai o le Ava Fa’atupu: O le ipu mulimuli lea e moto lea i le Tupu o Fonoti. (O le Tagata lea e Autu ai, po’o le Fa’apitoa, o le mamalu o le Ava Fa’atupu.)

Folafola Ava: Tagata lea e folafola (alagaina) le ava.

La’uga a le folafola ava e fa’apea: Ia ua papa’u le laulau o Tumua, Ae o le a fa’asavali ona a’lu, ae taute Fonoti le Tupu. Pe fa’apea fo’i; O le a ta’i ona a’lu, ae taute Fonoti le Tupu!

A fai la e le’o afio le Tupu e alagaina e Tumua iai le alofi’sa, ona moto lea o le ava ia Tole’afoa o le mafua’aga na tofia ai Tole’afoa e Fonoti le Tupu e moto iai le ava e pei ona ta’ua i le mavaega a le Tupu o Fonoti e fa’apea: “A leai se Tupu e alagaina e Tumua, O le a e Tuia’ana Ave’aumalaga! 0 le a fa’asino fo’i ia te oe upu o le aualuma. O lou aualuma o le a tausi e Leulumoega ma e na ta’i Fasito’otai ma Fasito’outa.”

Ma Ni Isi O Tala Fa’aopopo:

O Le Ma’tafaioi A Le Tupu: E na’o o le Fa’amaepaepa ma le Le Gaoia. Aua o lo’o iai ana Faleupolu e fofogaina sona finagalo, pe a finagaloina.

Eldest Son, Le Tama Matua: O Le Ali’i O Aiga.

Eldest Girl, Le Teine Matua: Feagaiga A Le Aiga. (e mafai na taumafa fa’atasi ma le matai o le aiga)

Younger; O fanau uma La’iti ifo i le Teine Matua: E tautua i le teine matua nei po o le “Feagaiga A Le Aiga.”

O le Tama’ita’i ulumatua o Seutatia: o Le “Feagaiga A Le Aiga” a Muagututi’a (le atali’i o le Tupu o Fonoti) mai i lona Masiofo Muamua lava o Poto. E tautua uma iai le isi to’atele o le fanau a Muagututi’a.

O le Tama’ita’i o Falegaoti: E ta’ua o Le “Ma’opu O Tuala Ma Sa’la.”

_ _

Ina ua malo Fonoti i le taua ma fa’amaonia lona tupu, Ua Tupu Tafa’ifa nei Fonoti. O le taua fo’i lenei e i ai le upu fa’asamoa: “Ua tulituliloaina Mano’o”. Ona to atu ai lea o Matupalapala nei o nu’u ma itumalo sa fesoasoani malosi i lana itu’au, ma isi tele o Matupalapala ua le mai taulia.

“Ua maua le fa’alupega fou o Falefa, O le a’ai a le tupu, po’o le a’ai a Fonoti.”

“Ua maua le fa’alupega fou o Fagaloa, O le Va’a o Fonoti.”

“Ua maua le fa’alupega o Molio’o ma Faleapuna, O le To’o ole fua.”

“Ua maua le fa’alupega fou o Tofaeono. O le faleagafulu i ai o Leulumoega, ae falefitu i ai Lufilufi, ae falevalu iai Samalietoa, ae falefa iai Satunumafono.”

O TOFIGA MA LE MALO O LE TUPU O FONOTI MA LANA MAVAEGA:

FA’ALUPEGA AOAO O SAMOA; Tumua ma Pule, Itu’au ma Alataua, Aiga ile Tai ma le Va’a o Fonoti.

TE’O; ‘O oe o le Anava o Taua, ‘Ma lou Manu Samoa!

FIA’AITAGATA; ‘O au Suafa ia o Fatialofa, ma Auelua. ‘O le a fai i la’ua ma Tulauniu o Atua, ‘Punefu o Atua, ‘To’oto’o o le Tuiatua!

MATA’UTIA; ‘O le Va’a o Fonoti, ‘O le Malu o Ma’auga – Leulumoega, ma Lalogafu’afu’a, Lufilufi. ‘Fea, o le Va’a o Fonoti, ‘O fea fo’i e Fa’aopea ia Atua le Fauono!

MOLIO’O; ‘O oe o le Va’a o Fonoti, ‘O oe o le To’o o le Fua!

LEUTELE (Falefa); ‘O oe o le A’ai o le Tupu o Fonoti! ‘Falefa (District), Sanone, Gagaemalae, Saleapaga, Sagapolu, Falevao, Sauago, Saletele, Uafato.

TOFAEONO; ‘E Ono Pou o Lufilufi, Fitu ia te oe. ‘E Iva Pou o Leulumoega, Sefulu ia te oe. ‘E Fitu Pou o le Malietoa, Valu ia te oe. ‘E Tolu Pou o Satunumafono, Fa ia te oe!

LE AVA A FALEATA E FEVALA’AUA’I; ‘O Faleata, ‘O le Itu Autasi ia Lufilufi ma Leulumoega ma Tuisamau! Additional honours given by King Fonoti. – Faleata, already under Atiogie called ‘Faleo’o O Faiga Malo’. Na fa’apea ai fo’i se fuaitau; “O le sola a Faleata e sola ae vave mai”.

ONA O LE SU’EGA MALO A ASIATA ia Tuiatua Tuia’ana Gatoaitele Vaetamasoali’i Fonoti, O le Tupu Tafa’ifa o Samoa, lea ua tofiaina Asiata; ‘O Le A Falefa Tumua Ia Te Oe! – already three Tumua in Upolu, Lealali in Leulumoega and Malietoa Savea with Fata and Maulolo as Tuisamau. Now Four Tumua to Asiata with King Fonoti Tupu Tafa’ifa of Samoa’s consent.

CHIEF AIONO: Na tofia e le Tupu Tafa’ifa o Fonoti e tali ona lafo (toga) i so’o se mea fai a Samoa, O le La’aufausia, ma lana Igoaipu o le Laveisela po o le Matamatamuliulu; the chief Aiono of Fasito’o-uta may accept mats from public ceremonies as he is entitled to do so by ancient authority of the King Fonoti Tupu Tafa’ifa of Samoa.

CHIEF TAI: O Taimalie o le Utu a Sa-Tuala, ma lana Igoaipu o le Tuitama’ioletupu. O le mauaina e Tai ma Aiono o Mano’o ma le mea na tupu iai, o le mafua’aga lea ma le fuaiupu e fa’apea;” O le tolotolo i Vaialua” Nofoalii.

O LE AGAGA FIAFIA TELE O LE TUPU O FONOTI; ‘Ua avea ai ma tulaga ese i le nofo i le fa’afeagaiga ma le to’aiva. O lea sa ia manatua ai le fa’aeaea a Fenunuti ma Leatuavao le aiga a lona masiofo, e pei o le fetalaiga ‘E Manatua Pule Ae Le Manatua Fa’alaeo’. O le pogai lea na liliu a’e loa ai le Tofa Mamao i Lana Afioga le Tupu, ma pa’u ai lana malelega i lona AIGA-SATUALA a’o potopoto i lona maota i Nu’uausala e fa’apea; ‘Fa’afetai Fenunuti ma Leatuavao i lo Oulua Fa’aeaea, ‘O Lea Ia Amata Atu I Le Aso Nei, ‘Na Avea Oulua Ma MATUA MAVAE O Le AIGA SA-TUALA!

ATAMAIOALI’I; ‘Personal Servant of Tuia’ana Appointed by King Fonoti. It is said the first Atamaioali’i came from Manuleg’a, a former inland village near Palauli. Since he served well and skillfully, King Fonoti said, “you can eat my things because you served me well”. King Fonoti’s food was tabu for others.

A’O TAPUA’I TUMUA I LE FA’ATAFA A LE TUPU O FONOTI; ‘Ua Sa le Sami, ‘Sa le Vao, ‘Sa le Vanimonimo, ‘Ua Pa’ia le Ele’ele. ‘E Sa se isi ona pisa! Na ioe Tumua i le malelega a le Tupu o Fonoti e fa’apea;

MUAGUTUTI’A; ‘O le a e alu ma lou Muagututi’a, ‘Ma lou Fuatino, ‘Ma lou Faumuina, ‘Ma lou Melegalenu’u. ‘E te nofo i Mulifusi. ‘E te tua ia Sa-Tuala, ‘Ae tausi oe e Leulumoega!

APUTIPUTIATOLOULA; ‘O le a e fo’i oe, ‘Ma lou Muagututi’a ma lou Fuatino, ‘Ma lou Melegalenu’u ma lou Faumuina, ‘Ma lau igoaipu o le Fetaia’imauso! e fa’amanatu ai le aso lenei fa’ato’a fetaia’i ai oulua le uso. I se taimi mulimuli ane na fesuia’i ai igoaipu a Tau’iliili ma lona atali’i. ‘O le ala lea o le taumafa o Tau’iliili i le igoaipu o le Fetaia’imauso, au’a o le igoaipu na aumai i le Tupu ua mana’o iai.

LE MAVAEGA A FONOTI LE TUPU; ‘Ona agiagi atu ai lea o Fonoti e fa’apea.. “Tole’afoa e, afio mai o le a totofi a ta mea, au’a le nofo lelei ai o lau fanau ma la’u fanau i le lumana’i. ‘0 le Ao o le Tonumaipe’a, ‘O le a ia te oe ma lau fanau. ‘O le a saofia le Aumaga, o le mea lea e ta’ua ai le aumaga e pa’ia. ‘E te afio i le fala, ‘Na’o oe lava e te nofo i le fala i fafo, ‘E sa seisi o le aumaga e nofo ise fala. ‘A uma ona mama o le ava, e tu lava le tagata i luga ma lana maga’ava ma tu’u i le tanoa, ‘A’o lau maga e tu mai se tasi na te avatua, ona aumai lea o le tanoa tu i ou luma. ‘A leai se Tupu e alagaina e Tumua, ‘O le a e Tuia’ana Ave’aumalaga! ‘0 le a fa’asino fo’i ia te oe upu o le aualuma. ‘O lou aualuma o le a tausi e Leulumoega ma e na ta’i Fasito’otai ma Fasito’outa!”

O PAPA..! O LE A IA TE A’U MA LA’U FANAU! ‘A e toe tago mai i a’u mea, sauaina oe i le aufuefue ma soloa i le vailalo ma lau fanau. ‘A ou tago atu i au mea ia fa’apea fo’i ona soloa a’u i le aufuefue ma tafea i le vailalo ma la’u fanau.

O LE MAVAEGA lea nai i Mulinu’u ma Sepolataemo i Lufilufi Atua, a Fonoti le Tupu ma lona uso o Va’afusu’aga Tole’afoa, fa’apea fo’i ma le tele o tofiga ma isi ua le mai taulia sa faia mai i le Tupu o Fonoti e le mafai ona suia, ‘MA O LO’O TAUSI IAI SAMOA MA ANA MAMALU E O’O MAI I LE ASO.

O LE VAA O FONOTI

Samamea – Maasina – Lona – Taelefaga – Salimu Ma Maauga – Musumusu – Falefa – Sanone – Gagaemalae – Saleapaga – Sagapolu – Falevao – Sauago – Saletele – Uafato – Lalomauga – Manunu – Faleapuna – Lufilufi – Saluafata – Fusi – Salelesi – Safanua – Fagaloa – Solosolo – Luatuanu’u.

KING FONOTI TUPU TAFA’IFA OF SAMOA LINE HEADQUARTER TITLE HELDERS LOTOFAGA ATUA:

King Fonoti Tupu Tafa’ifa – Fonoti Nofoatolu Laufeti’iti’i – Fonoti Oliovaigafa – Fonoti Nofoatolu Fata – Fonoti Teoteo Tuipu’avai – Fonoti Fa’aai – Fonoti Falefetafa’i – Fonoti Tuala Sola – Fonoti Lei’o Atanoa – Fonoti Pua’a – Fonoti Fatu – Fonoti Mata’utia Ioane Brown – Fonoti Inu Saufo’i Brown – Fonoti Tuala Le Sa’oali’i Kamilo Brown.

(”e ufiufi a le tama’imoa i le tanoa, ae ioio lava..”)




BLOG CALENDAR

August 2008
M T W T F S S
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
25262728293031

BLOG TOP CLICKS

  • None

BLOG STATS

  • 225,958 hits

BLOG ARCHIVE